Cultuur, toerisme en vrije tijd

Socio-economische context

De sector van toerisme, cultuur en vrije tijd omvat ondernemingen van diverse aard: theaters, concertzalen, musea, bibliotheken, reisbureaus, toeristische informatiediensten, sportcomplexen of -clubs, fitnesscentra, attractieparken, casino's en nog vele andere ondernemingen. Ondanks deze variëteit trachten ze allemaal in te spelen op de ontspanningsbehoeften van de bevolking, of het nu van culturele, recreatieve of sportieve aard is. 

De toegang tot een baan is afhankelijk van de onderneming. Zo wordt het zelfstandigenstatuut vaak gebruikt in reisbureaus, maar vooral in de culturele wereld, met name voor kunst- en podiumberoepen waar het steeds meer aan belang wint. Tewerkstelling in loondienst is op zijn beurt in verschillende branches van de sector aanwezig, maar kent de laatste jaren een uiteenlopende evolutie. Terwijl het aandeel afneemt bij reisbureaus, blijft het relatief stabiel bij recreatieve en sportactiviteiten en neemt het aandeel zelfs toe bij non-profitactiviteiten (amusement, bibliotheken en musea). Hoewel de tewerkstellingsvooruitzichten gunstiger lijken, zijn ze evenwel deels afhankelijk van het beleid ter ondersteuning van culturele activiteiten of ter bevordering van hun ontwikkeling.   

Deze sector heeft zwaar geleden onder de gevolgen van de gezondheidscrisis die vrijetijds- en zakenreizen, amusement of nog sportactiviteiten of -evenementen aan banden heeft gelegd. Zodra de beperkende maatregelen werden opgeheven, is de vraag naar dit soort activiteiten evenwel hernomen, soms zelfs sterker dan voorheen, omdat de bevolking stond te trappelen om ontspanning te zoeken. 

De crisis heeft de digitalisering van sommige culturele en recreatieve activiteiten versterkt (online filmfestivals of concerten, amusement thuis of virtuele bezoeken aan musea, online sportlessen enz.). Dit digitaal aanbod lijkt evenwel te blijven bestaan als aanvulling op een aanbod ter plaatse dat een unieke ervaring biedt die rijker is aan emoties en sociale contacten. De situatie lijkt meer gematigd te zijn bij de reisbureaus voor zakenreizen die te kampen hebben met een daling van de vraag van bedrijven die sinds de crisis de voorkeur geven aan videoconferenties. Ondanks het feit dat het aantal overnachtingen voor zakenreizen opnieuw aan het stijgen is, haalde het begin 2024 het niveau van vóór de crisis niet. 

Daarnaast kregen huishoudens te kampen met een nieuwe daling van hun koopkracht door de energiecrisis en de inflatie als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Ook al moeten steeds meer huishoudens een keuze maken in hun uitgaven, toch is een aanzienlijk deel van de bevolking nog bereid om te reizen, cultuur op te snuiven en ontspanning op te zoeken.

Milieutransitie

De bevolking besteedt sinds meerdere jaren ook steeds meer aandacht aan milieu. Ook al blijft massatoerisme een realiteit, toch heeft de bevolking steeds meer interesse in lokaal en ecoverantwoordelijk toerisme waarbij de voorkeur wordt gegeven aan duurzame vervoersmiddelen. Deze mentaliteitsverandering zou gevolgen hebben op de professionals in de toeristische sector, in het bijzonder op de beroepen van ontwerper van toeristische producten of verantwoordelijke van de promotie van toerisme, die zich (zullen) moeten aanpassen om zo goed mogelijk te kunnen inspelen op deze nieuwe behoeften. 

Digitale transitie

De laatste jaren werden nieuwe technologieën zoals virtuele realiteit of digitale vertoningen ingezet in musea en culturele ruimtes. De ontwikkeling van technologie die virtuele bezoeken en steeds meer immersieve ervaringen mogelijk maakt, zou zich moeten voortzetten. Digitale aankoop- en infozuilen zouden zich ook ontwikkelen, net als audiogidsen, digitale toepassingen, chatbots of QR-codes. Hierdoor zal een grotere behoefte aan digitale competenties ontstaan om de informatie te beheren en bij te werken. Deze digitale tools zouden bepaalde taken van de verkoopsberoepen en museumgidsen vervangen, beroepen waar de werkgelegenheid in de toekomst zou kunnen afnemen. 

Artificiële intelligentie zou eveneens de praktijken in de productie van amusement, alsook de scheppende kunsten ingrijpend moeten veranderen.  Naast de noodzaak om het gebruik ervan te reglementeren, zullen producers en kunstenaars moeten leren hoe AI-tools te gebruiken en in hun creatief proces te integreren.

De reisbureaus kennen sinds enkele jaren een hervorming van hun activiteiten met de ontwikkeling van het internet en online reservatieplatformen die het gedrag van de klanten hebben veranderd en informatie toegankelijker hebben gemaakt. Naast het digitaal beheer van de reservaties dat zich zou moeten voortzetten, wordt eveneens verwacht dat de taken verder geautomatiseerd zullen worden, onder meer door het gebruik van chatbots om vaak voorkomende vragen van klanten te beantwoorden of gegevens te analyseren om het aanbod te personaliseren en om de formule aan te bieden die het best is afgestemd op de behoeften van de klant. Tegenover deze evoluties moet het beroep van reisagent over meer geavanceerde kennis en competenties beschikken om de klantervaring vlotter te maken.